«Η γλωσσική μεταρρύθμιση της τουρκικής. Μια καταστροφική επιτυχία.»
Μα είναι δυνατόν μια επιτυχία να είναι καταστροφική; Αν διαβάσετε το βιβλίο αυτό του Geoffrey Lewis μάλλον θα πειστείτε.
Κατ΄ αρχάς ο βρετανοεβραίος συγγραφέας (που πέθανε πριν μερικούς μήνες σε ηλικία 88 ετών) είναι ένας από τους μεγαλύτερους τουρκολόγους. Το πρώτο του πτυχίο ήταν στις κλασικές σπουδές, αλλά ακολούθησε τη συμβουλή του καθηγητή του των λατινικών και βρήκε ένα χόμπι. Διάλεξε την τουρκική! Πράγμα πολύ περίεργο προπολεμικά, αφού η γλώσσα δε διδασκόταν τότε στην Αγγλία στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπου φοιτούσε. Την έμαθε λοιπόν αυτοδίδακτος από έναν Τούρκο όταν υπηρετούσε στο στρατό στην Αίγυπτο, κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου. Μετά τον πόλεμο ακολούθησε τη συμβουλή του μεγάλου αραβολόγου H. A. R. Gibb και σπούδασε αραβικά και περσικά, ώστε να μπορέσει να μάθει σε βάθος τόσο την τουρκική, όσο και τα οθωμανικά. Έγινε ο πρώτος λέκτορας της τουρκικής στην Οξφόρδη και εξέδωσε πολλά βιβλία ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγονται:
α) Teach Yourself Turkish, το 1953, το πρώτο εκλαϊκευτικό βιβλίο για την εκμάθηση της γλώσσας
β) Modern Turkey, το 1955, ένα χρήσιμο εισαγωγικό βιβλίο για τη χώρα
γ) Turkish Grammar, το 1967, που θεωρείται κλασικό έργο
Δεύτερον, ο συγγραφέας δε διακατέχεται από από κάποιο αντιτουρκισμό. Αντιθέτως μάλιστα, η σπουδή της τουρκικής γλώσσας και του πολιτισμού του ήταν όχι απλώς χόμπι και επαγγελματική καριέρα αλλά πραγματική εμμονή. Υπήρξε μέλος της Εταιρείας της Τουρκικής Γλώσσας και έχει τιμηθεί τρεις φορές από το επίσημο τουρκικό κράτος.
Στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του ασχολείται με την ιστορία της τουρκικής τον εικοστό αιώνα, αφού πρώτα αφιερώσει το πρώτο κεφάλαιο στα οθωμανικά.
Το κύριο ενδιαφέρον του εστιάζεται στη γλωσσική μεταρρύθμιση η οποία ξεκίνησε ουσιαστικά από τον Κεμάλ Ατατούρκ στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Το πιο γνωστό κεφάλαιο της μεταρρύθμισης αυτής είναι η εισαγωγή του νέου λατινικού αλφαβήτου, αλλά το θέμα της γραφής δεν ήταν το κύριο. Πιο ουσιαστική ήταν η μακροχρόνια προσπάθεια για το ξεκαθάρισμα της τουρκικής από τις αραβικές και περσικές δάνειες λέξεις που περιείχε και η αντικατάστασή τους με «αγνές» τουρκικές.
Το βιβλίο είναι ιδιαίτερα απαιτητικό, αλλά περιέχει και πολλά ιστορικά ανέκδοτα που καθιστούν την ανάγνωσή του πιο εύκολη. Χαρακτηριστικά στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφεται η περιπέτεια της αλλαγής αλφαβήτου από το αραβοπερσικό στο λατινικό. Χαρακτηριστική η επέμβαση του Κεμάλ Ατατούρκ (σ. 34) όταν γινόταν συζήτηση για το πώς θα έπρεπε να γινόταν η σταδιακή εισαγωγή του νέου αλφαβήτου. Μία πρόταση (η πιο μακροπρόθεσμη) προέβλεπε περίοδο προσαρμογής 15 ετών, η άλλη (πιο βραχυπρόθεσμη) έθετε ως προθεσμία τα πέντε χρόνια. Οι εφημερίδες π.χ. θα ξεκίναγαν με μισή στήλη με τη νέα γραφή και αυτό θα αυξανόταν σταδιακά.
Ο Κεμάλ απάντησε «Η αλλαγή θα επέλθει σε τρεις μήνες μόνο, ή αλλιώς δε θα πετύχει ποτέ. Αγόρι μου, ακόμη κι αν οι εφημερίδες έφταναν να δημοσίευαν μόνο μισή σελίδα στην οθωμανική γραφή, όλοι θα διάβαζαν (λόγω συνήθειας) αυτή τη στήλη και δε θα έδιναν καμιά σημασία στις υπόλοιπες στήλες.» Η αλεπού, ο Κεμάλ, ήξερε τι έλεγε.
Πολύ ενδιαφέροντα είναι το τέταρτο κεφάλαιο περί της ανεκδιήγητης «θεωρίας» της γλώσσας του ηλίου (?!), το έβδομο και όγδοο κεφάλαιο όπου ασχολείται με τις απίστευτες επινοήσεις των Τούρκων γλωσσοαναμορφωτών (ελάχιστοι από τους οποίους ήταν επιστήμονες γλωσσολόγοι) όπου περιέχονται και συγκεκριμένα παραδείγματα νεολογισμών (αριστουργηματική η ανάλυση της λέξης “okul”, σ. 117-9), το δέκατο κεφάλαιο για «το νέο ζυγό», την εισβολή αγγλικών όρων στη γλώσσα, και το τελευταίο κεφάλαιο –ανασκόπηση όπου συζητά το θέμα του πώς τελικά «συμπεριφέρεται» μια φυσική γλώσσα μέσα στον ανεμοστρόβιλο μιας τεχνητής γλωσσικής μεταρρύθμισης.
Το βιβλίο πραγματικά είναι θησαυρός για τους μελετητές της τουρκικής, αλλά έχει και γενικότερο ενδιαφέρον, κυρίως ως κοινωνιογλωσσική μελέτη της γλωσσικής πολιτικής, των γλωσσικών μεταρρυθμίσεων και των καθαρολογικών κινημάτων γενικότερα. Σε διάφορα σημεία, το βιβλίο μου θύμισε και το δικό μας «γλωσσικό ζήτημα», που ταλάνισε την Ελλάδα για πολλές δεκαετίες.
Λέξεις κλειδιά/ ετικέτες/ θέματα:
γλωσσική μεταρρύθμιση, δάνειες λέξεις, καθαρολογικά κινήματα, Κεμάλ Ατατούρκ, κοινωνιογλωσσολογία, ξενομανία, οθωμανική, τουρκική,
Διάβασα την δεύτερη ανατύπωση της αγγλικής έκδοσης
Geoffrey Lewis (1999). Turkish Language Reform: a catastrophic success. Oxford: OUP (ISBN 0-19-823856-8)
Το βιβλίο μεταφράστηκε και στα τουρκικά το 2004.
Στις φωτογραφίες, εκτός από τη φωτογραφία του εξώφυλλου του βιβλίου, βλέπετε τον καθηγητή Geoffrey Lewis και τον Mustafa Kemal Atatürk να επιδεικνύει το νέο αλφάβητο στη Σινώπη την 13/10/1928.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου