Ψευδοκαλλισθένη Αλεξάνδρου Βίος

Όταν αγόρασα αντί 5,5 ευρώ τον «Αλεξάνδρου Βίο» του Ψευδοκαλλισθένη (4) στη σειρά ΤΟ ΒΗΜΑ, βιβλιοθήκη, Ιστορία στη Λογοτεχνία, αγωνιούσα να σκίσω το πλαστικό κάλυμμα για να δω αν υπήρχε το αρχαίο κείμενο. Στο εξώφυλλο δεν υπήρχε αυτή η πληροφορία, έγραφε μονάχα «ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΑΠΟΔΟΣΗ Αλέξανδρος Μ. Ασωνίτης».
Υπολόγιζα πως δε θα είχα πρόβλημα με την κατανόηση του πρωτότυπου κειμένου, γιατί πριν από χρόνια είχα διαβάσει τη διασκευή α (recensio vetusta) (1) και θυμάμαι καλά πως διαβαζόταν πολύ εύκολα, αν και σε μερικά σημεία χρειαζόταν η βοήθεια τουλάχιστον του μικρού Λίντελ-Σκοτ (2).
Όντως το βιβλίο περιείχε το αρχαίο κείμενο. Περιέργως πρόκειται για την παμπάλαια έκδοση Didot (3) που είχαν επιμεληθεί (και μεταφράσει στα λατινικά) οι κλασικοί φιλόλογοι Dübner & Müller το 1846, και η οποία επανεκδόθηκε το 1979 από τον εκδοτικό οίκο Ares στο Chicago.
Ο Ασωνίτης δεν εξηγεί γιατί διάλεξε αυτό το κείμενο, πέρα από το ότι «χρησιμοποίησε φωτοτυπημένο το κείμενο που του έφερε ο αδελφός του από τη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης.» (σ. 28) Το χειρότερο όμως είναι πως «αποφασίσαμε να «διορθώσουμε» όσα μπορούσαν να «διορθωθούν», συρράπτοντας πολλά σημεία απ’ το κείμενο» (σ. 27)!!! Αυτή του την απόπειρα (χωρίς ο ίδιος να είναι φιλόλογος) τη δικαιολογεί ως εξής «ένας μόνο τρόπος υπήρχε για να γίνει μια αξιοπρεπής μετάφραση: να αυθαιρετήσουμε, όχι απέναντι στο κείμενο, που έτσι κι αλλιώς δεν ξέρουμε πώς ήταν, αλλά απέναντι στις αυθαιρεσίες των αντιγραφέων.» (σ. 27)
Δε θα προβώ σε καμιά άλλη κριτική. Μπορείτε όμως να διαβάσετε τη γνώμη του καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργη Γιατρομανωλάκη στο Βήμα το 1999 (5)

Αξίζει όμως να διαβάσετε αυτό το «Βίο Αλεξάνδρου του Μακεδόνος και Πράξεις Αυτού» και να απολαύσετε τις απίστευτες περιπέτειες του φοβερού στρατηλάτη. Η διήγηση, ένα συνονθύλευμα πραγματικών ιστορικών γεγονότων, δοξασιών, μύθων, διαλόγων, επιστολών, μελωδικών θρήνων και άλλων απίστευτων ιστοριών είναι πραγματικά καταπληκτική. Ο Αλέξανδρος δεν καταλαμβάνει απλώς την Ασία, αλλά εκστρατεύει και στη δύση, φτάνει στη γη των μακάρων, συναντά Αμαζόνες, τέρατα, ποτάμια που αντί για νερό ρέει άμμος, χώρες δίχως φως ηλίου, φιλοσόφους γυμνοσοφιστές, γίγαντες, σκυλοκέφαλους, ανθρώπους με έξι πόδια και τρία μάτια, μονόποδα ανθρωπάκια με προβατένια ουρά, Ινδούς, Τούρκους, Αρμένιους, Βραχμάνες, κα μύριες άλλες φυλές και φυσικά πετά στους ουρανούς και μπαίνει στα βάθη της θάλασσας με υποβρύχιο!
Κατά τον Λέσκι (6) το μυθιστόρημα αυτό του Αλεξάνδρου μάλλον γράφτηκε τον τρίτο αιώνα μετά Χριστόν και το νόθευσαν κάτω από το όνομα του Καλλισθένη (σ. 1054-5). Έχουν διασωθεί τέσσερις διασκευές στα ελληνικά (α,β,γ και ε) και ακολούθησαν μυριάδες άλλες μεταφράσεις και διασκευές κατά το μεσαίωνα και αργότερα, σε πάμπολλες γλώσσες: λατινικά, γαλλικά, γερμανικά, αγγλικά, αρμενικά, συριακά, αραβικά κτλ. Φυσικά πασίγνωστες είναι οι βυζαντινές και νεοελληνικές διασκευές του μυθιστορήματος, ως φυλλάδα ή ριμάδα πλέον, .(7-11)

Εκτός από το βιβλίο, βλέπετε και τον καταδυόμενο Αλέξανδρο σε μινιατούρα του 1320 από την Histoire du bon roi Alexander, από το ενδιαφέρον άρθρο στα γερμανικά "Der Alexanderroman"
στην ιστοσελίδα
http://www.gibs.info/index.php?id=168

βιβλιογραφία
(1) Pseudo-Callisthenis (1926) Historia Alexandri Magni. Recensio Vetusta.
[edidit Gulielmus Kroll Hamburg: Weidmann

(2) Liddell & Scott (1983). Greek-English Lexicon. Abridged Edition. Oxford: OUP

(3) Arrien, Arriani Anabasis et Indica : Scriptores rerum Alexandri Magni [Roman d'Alexandre], éd. grecque et trad. latine par Jean-Frédéric Dübner & Karl Müller, Paris, 1846 (Scriptorum graecorum bibliotheca, 26) ; repr. Chicago, 1979 (ISBN 0-89005-273-5).

(4) Ψευδοκαλλισθένης (2008). Αλεξάνδρου Βίος. [εισαγωγή απόδοση Αλέξανδρου Μ. Ασωνίτη, επιμέλεια επίμετρο Μαργαρίτα Ζαχαριάδου] Αθήνα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, εκτύπωση στο γερμανικό οίκο CPI EBNER & SPIEGEL στο ULM. ISBN 978-960-469-086-2
Το βιβλίο είχε πρωτοεκδοθεί από τον Πατάκη το 1999. ISBN 960-600-803-7

(5) ΓΙΩΡΓΗΣ ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗΣ Μέγας Αλέξανδρος και MTV. Ακολουθώντας τη μέθοδο των μεσαιωνικών διασκευαστών ο συγγραφέας Αλέξανδρος Ασωνίτης απέδωσε στα νεοελληνικά το «Αλεξάνδρου Βίος» του Ψευδοκαλλισθένη. ΤΟ ΒΗΜΑ ΓΙΩΡΓΗΣ ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗΣ
Το ΒΗΜΑ, 10/04/1999 , Σελ.: S06
http://www.tovima.gr/print_article.php?e=B&f=12545&m=S06&aa=1

(6) Lesky, A. (1985). Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης

(7) (1963) Das Byzantinische Alexandergedicht nach dem codex Marcianus 408
[herausgegeben von Siegfried Reichmann] Meisenheim am Glan: Verlag Anton Hain

(8) [1968) Ιστορία Αλεξάνδρου του Μακεδόνος. Βίος, πόλεμοι και θάνατος αυτού ή η φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου. [προλεγόμενα Α. Α. Πάλλη]
Αθήνα: Γαλαξίας

(9) Anonymi Byzantini (1974) Vita Alexandri Regis Macedonum. [primum edidit Jvergen Trumpf] Stuttgart: Teubner

(10) (1977) Η φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου. Διήγησις Αλεξάνδρου του Μακεδόνος.
[επιμέλεια Γιώργου Βελουδή] Αθήνα¨Ερμής

(11) Holton, D. (1974) Διήγησις Αλεξάνδρου. The Tale of Alexander. The Rhymed Version. Θεσσαλονίκη: Βυζαντινή και Νεοελληνική Βιβλιοθήκη. (με τη χηρηγία του Ιδρύματος Ford Νέας Υόρκης)