Η αισθηματική αγωγή

Τι γίνεται με τα βιβλία που βρίσκονται στα πάνω ράφια της βιβλιοθήκης; Χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: όσα έχουν διαβαστεί και όσα έχουν περιμένουν για να τα ξαναθυμηθούμε μετά από χρόνια ξεσκονίζοντάς τα.
Στη δεύτερη κατηγορία ανήκει η παλιά αυτή έκδοση της "Αισθηματικής αγωγής", που πρέπει να μου είχε κάνει δώρο πριν από τριάντα πια χρόνια ο παιδικός μου φίλος, ο Σάκης. Την αναζήτησα μαθαίνοντας τις προάλλες για το θάνατο του Τίτου Μυλωνόπουλου, του εκδότη των Εκδόσεων Οδυσσέας, και αποφάσισα να τη διαβάσω επί τέλους!
Οι λόγοι; Κάπως περίεργοι. Νοσταλγία, η μυρωδιά του παλιού βιβλίου, που παρ' όλο που είναι μια φτηνή χαρτόδετη έκδοση διατηρείται αρκετά ανέπαφο, κυρίως χωρίς να τραυματίζεται βαριά στη ράχη του, και ίσως μια αδιόρατη επιθυμία να διαβάσω κλασικούς αυτό το καλοκαίρι.

Το τελευταίο αυτό μυθιστόρημα του  Gustave Flaubert που θεωρείται από τα πιο σημαντικά του 19ου αιώνα, είναι μια "ηθική ιστορία για τους ανθρώπους της γενιάς του, ή ακριβέστερα μια ιστορία συναισθημάτων. Ένα βιβλίο για την αγάπη και ο πάθος, όπως τουλάχιστον μπορεί να υπάρχει στις μέρες του συγγραφέα, αδρανές."
Μετά τη "Μαντάμ Μποβαρύ", ο Henry James το χαρακτηρίζει "νεκρό". Σαν να "μασάς στάχτη και ροκανίδια".
Περιγράφει τη ζωή του νεαρού επαρχιώτη Frederic Moreau και τον έρωτα του για μια μεγαλύτερή του γυναίκα, τη σύζυγο του εκδότη και επιχειρηματία Jacques Arnoux, την Μαντάμ Μαρί, επί ένα τέταρτο περίπου του αιώνα από ο 1840 μέχρι το 1867. Ο κεντρικός ήρωας προσπαθεί, χωρίς κάποιο οργανωμένο σχέδιο, να αναρριχηθεί στα υψηλότερα στρώματα της Παρισινής κοινωνίας ζώντας τεμπέλικα από συγγενικές κληρονομιές, χωρίς ποτέ να πραγματοποιεί το όνειρο της μάνας του να τον δει μια μέρα υπουργό. Όχι πως πετυχαίνει σε τίποτε άλλο εξ άλλου! Χαρακτηριστικό το τέλος της αποσπασματικής αφήγησης [μέρος τρίτο, κεφάλαιο εφτά], όπου βρίσκουμε τον Φρεντερίκ και το στενό του φίλο Ντελοριέ να κάνουν μια αποτίμηση της ζωής τους, προσμετρώντας αποτυχίες, λάθος κινήσεις, πισωγυρίσματα.
Και οι δυο τους αποτυχημένοι. Ο ένας γιατί δεν κατέκτησε τελικά την κυρία Αρνού κι ο άλλος που έμεινε με το ανεκπλήρωτο όνειρο να κατακτήσει την εξουσία. Λόγω ηλικίας δε νιώθουν καν πάθη πια. Ούτε και μπορούν να προσδιορίσουν τι έφταιξε. Ήταν άραγε η υπερβολική λογική, η "έλλειψη ευθείας γραμμής", ή μήπως η συγκυρία;

Βρήκα την πλοκή του κάπως βαρετή, παρά τη γρήγορη και ζωντανή πένα του Φλομπέρ, και τη αποχαυνωτική περιγραφή των απογοητεύσεων, φαντασιώσεων, ελπίδων και τελικά αποτυχιών των διαφόρων χαρακτήρων του έργου.
Το περίεργο όμως είναι πως το έργο εξασκεί κάποια αλλόκοτη μαγεία, σαν να σε ελκύει να ξαναγυρίσεις σε κεφάλαιά του, ή απλά να το ξεφυλλίσεις πάλι και πάλι, διαβάζοντας έστω και εντελώς ξεκάρφωτα κάποια αποσπάσματά του, ενώ ξαναγεύομαι τους πικρούς χυμούς του.
Αρκετά ενδιαφέρον το τρίτο μέρος που περιγράφει την εξέγερση του 1848 στο Παρίσι με ιδιαίτερο ρεαλισμό και δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις παιδιάστικες φαντασιώσεις των επαναστατών που βαυκαλίζονταν πως είχε έρθει το τέλος του γερασμένου κόσμου επειδή έπεσε ο ανάλγητος βασιλιάς Λουδοβίκος Φίλιππος. Τα συγκλονιστικά γεγονότα ξετυλίγονται μπροστά μας γυμνά χωρίς καμιά ωραιοποίηση. Λες και πρόκειται για απόπειρα ιστορικού δοκιμίου, διδαχή του Φλομπέρ για τους ιστορικούς του μέλλοντος;


Γκυστάβ Φλωμπέρ (1981). Η αισθηματική αγωγή. Ιστορία ενός νέου. Αθήνα: Οδυσσέας
Η πρώτη έκδοση της μετάφρασης αυτής του Παν. Μουλλά κυκλοφόρησε το 1971 από τις εκδόσεις Γαλαξία.
Πρώτη γαλλική έκδοση, το 1869, Gustave Flaubert, L'Éducation sentimentale: Histoire d'un jeune homme.